ΟΙ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΣΤΙΣ ΛΑΚΩΝΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ

ΟΙ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΣΤΗΝ ΛΑΚΩΝΙΑ

Ο Ζευς τιμάται στην Σπάρτη και στην ευρύτερη περιοχή της Λακωνίας με πολλές προσωνυμίες. Ξέρουμε ότι από μια περίοδο και μετά οι Λακεδαίμονες κυβερνούν τον τόπο τους με δύο βασιλείς , οι οποίοι αναλαμβάνουν και αντίστοιχα ιερατικά αξιώματα. Ο ένας εθεωρείτο ιερεύς του Λακεδαίμονος Διός και ο άλλος του Ουρανίου Διός. [Ηρόδ. 1.146,5.82-5]. Όπως σε όλη την Ελλάδα έτσι και στην Λακωνία ο Ζεύς είναι ο πρώτος τη τάξει από τους θεούς στην επίσημη θρησκεία και συνδέεται με ισχυρές τοπικές λατρείες και κυρίως με εκείνες που δικαιολογούν την ύπαρξη ή την δημιουργία αρχοντικών οικογενειών και κυρίως την θεϊκή προέλευση του ιδίου του γένους τους. Ο Ζευς στην Λακωνία ενώνεται με θνητές, δημιουργεί Μύθο που φωτίζει, τόσο σε στενό επίπεδο όσο και σε ευρύτερο τοπικό, ότι ο Ζευς είναι ο Εθνικός θεός των Ελλήνων , ο Πάτριος, ο Γεννήτορας, ο Γενάρχης, ο Εθνάρχης, ο Πατρώος και παράλληλα ο Εγγυητής στην κατά τόπους βασιλική εξουσία, καθώς αυτή προέρχεται από βασιλείς που είναι Διογενείς (Γεννημένοι από τον Δία). Έτσι η Σπάρτη θεωρείται και γεννήτορας χαρακτηριστηκών μορφών που ανήκουν στα πιο ισχυρά λακωνικά γένη.

ΛΑΚΕΔΑΙΜΩΝ ΖΕΥΣ
Ο Λακεδαίμων Ζευς τιμάται μέσα στην πόλη της Σπάρτης. Ο ήρως Λακεδαίμων τιμάται μέσω του Διός, με μεγάλες τιμές αντάξιες του Υπάτου Διός. Ο Ζευς Λακεδαίμων τιμάται από τα προϊστορικά χρόνια και είναι η πιο αρχαία λατρεία των Λακώνων.

ΣΚΟΤΙΤΑΣ ΖΕΥΣ
Ο Ζευς Σκοτίτας λατρεύεται στην περιοχή προς τις Καρυές που σήμερα φέρει την ονομασία «Φονεμένοι» μέσα σε ένα δάσος από δρύες, όπου εκεί είχε ιδρυθεί το Ιερό του. Ο Ζευς Σκοτίτας λατρεύεται μόνο σε αυτή την περιοχή και πουθενά αλλού στην Ελλάδα. Εδώ τελούνται τα Λακωνικά Διαβατήρια, θυσίες από τους Λάκωνες Βασιλείς αφού πρώτα είχαν προηγηθεί οι θυσίες στον Αγήτορα Δία. Η περιοχή αυτή είναι το βορειοανατολικό σύνορο της Λακωνίας και οι θυσίες τελούνται πριν οι Λάκωνες εγκαταλείψουν τα πάτρια εδάφη στο πλαίσιο πολεμικών εκστρατειών. Στο Ιερό του στις δρύες λατρευόταν αρχικά ο Ζευς Όριος• δηλαδή ο επόπτης των συνόρων, όμως επειδή ο βωμός και το ιερό του βρισκόταν μεσα στο σκότος του δάσους οι Λάκωνες στρατιώτες τον ονόμασαν Σκοτίτα , Δία Σκοτίτα και το δάσος των Καρυών ως Δάσος Σκοτίτα. Ετυμολογικά το προσωνύμιο Σκοτίτας συνδέεται με την αρχαία λέξη «σκοτία» που σημαίνει σκοτάδι και μας παραπέμπει σε ένα άλλο είδος λατρείας του Διός, την Χθόνια και την λατρεία του Κάτω Κόσμου. Άρα ο θεός έχει χθόνια φύση, και ο Ζευς εκτός από Ουράνιος , Ενυάλιος (κυβερνήτης της θάλασσας) είναι και Καταχθόνιος.
Η Χθόνια φύση όμως του Διός στην Σπάρτη δεν έχει να κάνει με την βασιλεία στον κόσμο των νεκρών αλλά με το ότι κατοικεί μέσα στη γή που είναι η έδρα του και βοηθεί στην γονιμότητα των καρπών. Έτσι ο Σκοτίτας , ο Χθόνιος Ζεύς θεωρείται θεός της Γονιμότητας και θεός της Γης. Οι Λάκωνες γεωργοί πριν αρχίσουν το όργωμα κατά τον μήνα Χαλκιοίκιο (Οκτώβριο) επικαλούνται τον Χθόνιο Δία και την Χθόνια Δήμητρα.


ΕΥΑΝΕΜΟΣ ΖΕΥΣ
Ο Ευάνεμος Ζευς (Δωρ.) ή Ευήμενος σημαίνει « ο έχων καλώς ως προς τους ανέμους). Ο Ευάνεμος Ζευς λατρεύεται μόνο στην Λακωνία κατά τον μήνα Ηράσιο. Το προσωνύμιο του θεού χαρακτηρίζει την «Καιρική» φυση του θεου.
Ο Ευήνεμος αποδίδεται και σε ηρωες αλλά και σε θεούς που σχετίζονται με την θάλασσα και την Ναυσιπλοΐα.
Ο Ευήνεμος Ζευς όμως λατρεύεται με την έννοια ως ο Ζευς που προστατεύει τις καλλιέργειες από τους παγωμένους ανέμους που απειλούν την ανάπτυξη των σπαρτών η τους ξηρούς και τους νότιους ανέμους που καίνε τα σπαρτά πριν ακόμη ωριμάσουν. Η μέριμνα του έχει να κάνει με την ανάπτυξη των σπαρτών και των καρπων. Ο Ευάνεμος Ζευς ελέγχει τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα και την μανία των ανέμων ετσι ώστε να προστατεύεται η παραγωγή των αγροτών από την καταστροφική πνοή τους. Ο Ζευς είναι ο θεός που ρυθμίζει τον καιρό στέλνοντας τους ανέμους, τα σύννεφα, το χαλάζι, το χιόνι, την αστραπή, την βροντή και τον κεραυνό. εκτός από Ευάνεμος στην υπόλοιπη Ελλάδα λατρεύεται ως Νεφεληγερέτης, Κεναινεφής, [Μαυροσύννεφος], Εριβρεμέτης, [Βαρύβροτος], Υψιβρεμέτης, Ερίγγδουπος, Αργικέραυνος, Όμβριος, Στεροπηγέτης. Στην σχέση του με τους ανέμους , επικαλούμαστε τον Δία ως Υέτιο, Καταιβάτη και Ικμαίο [ο Δρόσος των Ετησίων ανέμων] , και ο Εύδιος , ο καλοκαιρινός Ζευς του καλού καιρού στην Σπάρτη.

ΣΗΜΑΛΕΟΣ ΖΕΥΣ
Τον Σημαλέο ή αλλιώς τον Τεράστιο Δία τον τιμούν στην περιοχή της αρχαίας πόλης του Γυθείου, στο Λαρύσιο. Εκεί υπήρχε μια μεγάλη λαξευτή κατασκευή στον βράχο, σήμερα αυτό το λάξευμα ονομάζεται «Πελεκητό» που έμενε ανοιχτό προς την θάλασσα και αποτελεί τον ιερό τόπο του θεού . Αυτός ο βράχος ήταν κοντά στον λίθο του Καπώτα Διός.
Ο Σημαλέος Δίας είναι ο θεός των «ουρανίων σημείων», ο θεός των Λακώνων που ρυθμίζει τα «σημεία», τα σημάδια του ουρανού, όπως τις βροντές , τις αστραπές, τους κεραυνούς κτλ. Το προσωνύμιο «Σημαλέος» έχει διττή σημασία καθώς προέρχεται από τις αντίστοιχες σημασίες της λέξεως «σημείο».
Το σημείο στην αρχαιότητα είναι το σήμα , το σημάδι, το χαρακτηριστικό σημάδι με το οποίο κάτι διακρίνεται ή γνωστοποιείται. Δηλαδή το σημάδι εκείνο που έρχεται εκ μέρους των θεών, το θεϊκό, άρα τον οιωνό. Ο Σηλαλέος Ζεύς είναι ο θεός που στέλνει τα σημάδια του στην αρχή του χειμώνος με αστραπές, βροντές και κεραυνούς , και καθοδηγεί τους ανθρώπους με τους οιωνούς του. Συνδέεται και με την Μαντεία σε αυτή την περίπτωση .

ΚΑΠΠΩΤΑΣ ΖΕΥΣ
Ο Καππώτας Ζευς λατρεύεται στην περιοχή του Γυθείου επίσης όπως και ο Σημαλέος. Είναι ο Καταπαύτης θεός, δηλαδή αυτός που προξενεί την Κατάπαυση μιας ασθένειας ή μανίας ή ενός κακού και επιφέρει την ίαση. Αποτρέπει και απομακρύνει το κακό , είνι ο θεός Αλεξίκακος και ο αποτρόπαιος για την προστασία της οικογένειας. Η λατρεία του προέρχεται από τον «Αργό λίθο» που βρισκόταν στην πόλη του Γυθείου προς την Κρανάη. Οι Αργοί λίθοι είναι άμορφες μάζες πετρωμάτων οι οποίες πέφτουν από τον ουρανό. Η παράδοση των Λακώνων αναφέρει πως πάνω σε αυτόν τον Αργό λίθο κάθησε ο Ορέστης μετά το φονικό της μητέρας του Κλυταιμνήστρας, και θεραπεύτηκε από την Μανία. Ο λίθος αυτός ονομαζόταν «Λευς Καππώτας» , το «Λεύς» έχει την έννοια του βράχου, του λίθου. Ο λίθος αυτός συντέλεσε στην θεραπεία του Ορέστη, την κατάπαυση της Μανίας του ο οποίος απορρόφησε όλο το κακό με αποτέλεσμα τον καθαρμό του Ορέστη, έτσι ο Μετεωρόλιθος ονομάστηκε Καππώτας Δίας.


ΕΛΛΑΝΙΟΣ , ΕΛΛΗΝΙΟΣ ΖΕΥΣ
Ο Λυκούργος , μετά την επιστροφή του από το Μαντείο των Δελφών ίδρυσε το ιερό του μέσα στην πόλη της Σπάρτης. Ο Πλούταρχος τον ονομάζει Σκυλλάνιο Ζευς.
Ο Ζευς Ελλάνιος είναι ο θεός όλων των ελληνικών φυλών, αυτόν επικαλούνται οι Έλληνες στην ένωση τους κατά ενός ξένου εχθρού. Έχει την δύναμη να προκαλεί την συνένωση των Ελλήνων και λατρεύεται από του Σπαρτιάτες Ολυμπιονίκες στα Ολύμπια στον ιερό χώρο της Ολυμπίας.

ΤΡΟΠΑΙΟΣ ΖΕΥΣ
Τον Τροπαίο Δία όταν τον επικαλούνται οι Λακωνες τρέπει σε φυγή τους εχθρού και χαρίζει την Νίκη και λαμβάνεται η Εύνοια του θεού.
Τροπαίος σημαίνει αυτόν που προξενεί την Τροπή [γύρισμα και επομένως οπισθοχώρηση] και ήττα των εχθρών. Οι νικητές αφιερώνουν το Τρόπαιο στον Τροπαίο Δία. Οι Λάκωνες και οι Δωριείς γενικότερα τιμούν τον Δία διότι τους χαρίζει την Νίκη, τον τιμούν ως Δοτήρα της Νίκης όταν κατάφεραν να νικήσουν τους κάτοικους των Αμυκλών και τους υπολοίπους Αχαιούς πριν γίνουν κύριοι της Λακωνίας.
Στην μάχη της Θυρέας στο αργολικό έδαφος ο τότε μοναδικός πληγωμένος επιζών ο Οθρυάδας κατάφερε να στήσει Τρόπαιο στον Δία και να γράψει με το αίμα του την αφιέρωση στον θεό.

ΠΛΟΥΣΙΟΣ ΖΕΥΣ
Το Ιερό του Πλουσίου Διός θα το βρούμε στον δρόμο προς την Θεράπνη , πριν διαβούμε τον Ευρώτα ποταμό. Ο Πλούσιος Ζευς λατρεύεται ως ο πλουτοδότης Δίας ο Δίας που παρέχει στους Λάκωνες όλα τα αγαθά. Στην αρχαία Σπάρτη ο πλούτος είναι ο Σίτος για τον Λάκωνα, που τον μαζεύει και του καλύπτει όλες τις ανάγκες, το αποθηκεύει τον χειμώνα ότα η Γή δεν καρποφορεί. Ο Δίας (όπως και ο Χθόνιος Πλούτος ή Πλούτων) κάτω από την Γη υποβοηθεί και ευνοεί την ευκαρπία και την εξασφάλιση του βιοτικού πλούτου των Λακώνων. Η λατρεία αυτή του Διός εξελίχθηκε , από τον πλούτο των σιτηρών στον γενικό πλούτο των αγαθών της καθημερινότητας. Ο Πλούσιος Δίας που ήταν από παλιά θεός του Κάτω Κόσμου εξελίχτηκε σε θεό που προστατεύει την βλάστηση και την ευφορία Όπως ο Άδης που έγινε Πλούτων, όπως και άλλες θεότητες που εξελίχθηκαν. Ο Πλούσιος Δίας εγκαταλείπει τα χθόνια στοιχεία του και λατρεύεται ως ο θεός προστάτης της βλάστησης και της ευκαρπίας της Γης για να προσφέρει πλούτο. Συγγενείς λατρείες είναι οι λατρείες του Διός Κτησίου, όπως και μια πολύ αρχαίας χθόνιας λατρείας των Αμυκλών. Ο Ζευς Πλούσιος θεός της προσφοράς και της ευκαρπίας λατρεύεται και ως Όλβιος στην Λακωνία.

ΕΡΚΕΙΟΣ ΖΕΥΣ
Ο Ζευς που προστατεύει την Λακωνική οικογένεια, αλλά και όλων των φυλών των Ελλήνων. Ο βωμός βρίσκεται πάντα μέσα στο «Έρκος» στο προαύλιο του Οίκου. Έρκω, έργω και είργω σημαίνει εγκλείω, παρεμποδίζω , δηλαδή φρασσω τον περίβολο της αυλής του οίκου μου. Ο Ερκείος Ζευς είναι επίσης ο προστάτης του Οίκου που έχει έρκο , [φράχτη].


ΙΘΩΜΑΤΑΣ ΖΕΥΣ
Το άγαλμα του Ιθωμάτα Διός βρέθηκε στην παραθαλάσσια περιοχή των Λεύκτρων που κάποτε ανήκε στην Λακωνία. Το άγαλμα αποκαλύφθηκε μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά να στέκει όρθιο. Το προσωνύμιο του θεού παραπέμπει σε λατρεία και δηλώνει την περιοχή όπου λατρεύεται και προέρχεται.
Στην κορυφή του όρους Ιθώμη της Μεσσηνίας, στη θέση που σήμερα βρίσκεται το χριστιανικό κτήριο με την ονομασία « Παλαιά Μονή Βουλκάνου» σε υψόμετρο 800 μέτρων, σώζονται τα θεμέλια του Ιερού του Ιθωμάτα Διός, που λατρευόταν στην περιοχή κατά την αρχαιότητα.
Ένα χάλκινο πόδι τρίποδα και άλλα ευρήματα που χρονολογούνται από τα Γεωμετρικά χρόνια, αποδεικνύουν πως το Ιερό Ιθωμάτα Δία, ήταν από τότε λατρευτικό κέντρο.

Ο Παυσανίας μας πληροφορεί, ότι τα παλιά χρόνια οργανώνονταν και μουσικοί αγώνες στο Ιερό Ιθωμάτα Δία. Σύμφωνα με τον αρχαίο περιηγητή, ο μύθος αναφέρει ότι το θεϊκό παιδί – Ζευς, μετά την απαγωγή του από τους Κουρήτες και την διάσωσή του από την οργή του πατέρα του Κρόνου, παραδόθηκε για να ανατραφεί, στις τοπικές νύμφες Ιθώμη και Νέδα, που τον έλουζαν με το νερό της πηγής Κλεψύδρας .
Ένα μικρό άγαλμα του Διός παιδιού, που είχε φιλοτεχνήσει ο γλύπτης Αγελάδας (τέλος -6ου-αρχές -5ου αιώνα) μεταφέρθηκε στο Ιερό του Ιθωμάτα Δία από τους επαναπατρισμένους Μεσσήνιους το -369 Το άγαλμα αυτό βρέθηκε από τους χριστιανούς κατά την ανέγερση του μοναστηριού του Βουλκάνου, το -625.

ΕΠΙΔΩΤΗΣ ΖΕΥΣ
Ο Ζευς Επιδώτης είναι ο θεός του εξιλασμού. Όταν οι ικέτες καταφεύγουν στα ιερά ζητώντας άσυλο στον απαραβίαστο λατρευτικό χώρο του προστατεύονται από τον Ικέσιο Δία. Οι Σπαρτιάτες κάποτε ασέβησαν και δεν αναγνώρισαν αυτό το δικαίωμα στον Παυσανία που είχε καταφύγει Ικέτης στην Χαλκιοίκο Αθηνά, έτσι για να μην οργιστεί ο θεός μαζί τους καθιέρωσαν την λατρεία του Επιδώτη Διός.

ΚΡΟΚΕΑΤΑΣ ή ΚΡΟΚΕΑΤΗΣ ΖΕΥΣ
Στις αρχαίες Κροκεές, μια περιοχή έξω από την πόλη της Σπάρτης , λατρεύεται ο Δίας Κροκεάτας. Εκεί γίνεται η εξόρυξη του καλύτερου μαρμάρου για τα ιερά του Διός, του Κροκεάτη Λίθου, ήδη από τα Πελασγικά έτη. Οι Κροκεές αναγνωρίστηκαν νότια στον σημερινό οικισμό Φάρο. Εκει βρισκόταν η κώμη των Κροκεών (θέση Κρίκελα και Κάρνας) στην είσοδο υπήρχε το άγαλμα του Κροκεάτα Διός από τον ομώνυμο λίθο. Ανάμεσα στον σημερινό Φάρο και την Στεφανιά υπήρχε το εύφημο λατομείο των Λακώνων όπου εκεί γινοταν η εξόρυξη του περίφημου κροκεάτη λίθου. Μόνο το άγαλμα του Διός ήταν από κροκεάτη λίθο, οι Λάκωνες δεν χρησιμοποιούσαν το υλικό για αγάλματα αλλά για Ναούς του Διός , για Αγγεία, για Στήλες τάφων, για Λουτρά, και Υδραγωγεία. Ο Κροκεάτης Λίθος είναι ένα ορυκτό που βρίσκουμε μόνον στην Ελλάδα, έχει πρασινωπούς κρυστάλλους οι οποίοι όταν γυαλιστούν χαρίζουν αξεπέραστη φωτεινότητα. Οι κρύσταλλοι αυτοί είναι ανοιχτόχρωμοι και ορθογώνιοι , τα ψηφία και οι ψηφίδες , που ονομάζονται κρόκοι και που έδωσαν το όνομα στην περιοχή και στην λατρεία του Διός Κροκεάτα. Το λατομείο και ο λόφος Στεφανιά των σημερινών χρόνων, έδωσαν το τοπωνύμιο Ψηφί από τις Ψηφίδες του κρυστάλλου.
Η παρουσία του Ιερού και του αγάλματος του Διός δηλώνει την προστασία του θεού στο πολύτιμο ορυκτό και του τόπου των Κροκεών. Στα έτη των Χριστιανών Ανατολικών Ρωμαίων , το χριστιανικό κτίσμα με την ονομασία « Αγία Σοφία» είχε στολιστεί από τον Ιουστινιανό με Κροκεάτη Λίθο, το μοναδικό πράσινο Μάρμαρο της Σπάρτης καθώς και το ανάκτορο της Θεοδώρας.


ΚΑΤΑΙΒΑΤΑΣ ΖΕΥΣ
Ο Ζευς Καταιβάτας λατρεύεται στις Θαλάμες, σήμερα Κουτηφάρι, στη Μεσσηνία. Κάποτε αυτή η περιοχή ανήκε στους Λάκωνες. Ο Καταιβάτας Ζευς κάνει την Επιφάνεια του στους θνητούς με την μορφή του Κεραυνού. Στο μέρος που «χτυπά» ο κεραυνός του Διός ιδρύεται ένα ιερό του Καταιβάτα. Στη θέα του Κεραυνού του Διός τρέμουν θεοί και θνητοί και αποτελεί το σύμβολο αυτής της λατρείας του Διός.
Προς τιμήν του τελείται Τριετηρική Θυσία κατά τον μήνα Ηράσιο και προσφέρεται στον θεό ένα είδος παρασκευάσματος «αληλεσμένου».

ΣΩΤΗΡ ΖΕΥΣ
Ο Σωτήρας Ζευς λατρεύεται στην Επίδαυρο της Λιμηράς όταν ακόμη ήταν παραθαλάσσια πόλη., Στο λιμάνι αυτής της πόλης υψώνονταν επιβλητικά ο ναός του Διός. Ο Σωτήρας Ζευς σώζει, ελευθερώνει και απαλλάσσει. Σε αυτόν θυσιάζουν όσοι Λάκωνες επιστρέφουν από θαλάσσιο ταξίδι.. Στον Σωτήρα Δία προσφέρουν οι Σπαρτιάτες κάθε τρίτο κύλικα με οίνο. Το να πίνει κάποιος από τον κύληκα του Σωτηρίου Διός θεωρείται σημάδι καλοτυχίας. Η Τρίτη φορά «πόση» θεωρείται Ευοίωνη και Αίσια. [Τρίτον τω Σωτήρι]. Στον Ζευ Σωτήρα είναι αφιερωμένη κάθε τρίτη ημέρα της στις τρεις δεκάδες του μήνα[ τρίτα πράτα, τρίτα μέσα, τρίτα δευτάτα Διός Σωτήρι] . Στην πρώτη τριταία τιμάται με την Αθηνά. [Σχόλια Χαρμίδης 95] Ο Σωτήρ Ζευς προστατεύει την έσω οικία των Λακώνων μαζί τον Ερκείο στην αυλή.

ΟΛΥΜΠΙΟΣ ΖΕΥΣ – ΟΥΡΑΝΙΟΣ ΖΕΥΣ
Ο Ουράνιος Ζευς εινα ο υιός του Ουρανού και λατρευεται στην Σκιάδα που αποτελεί το κέντρο της δημόσιας ζωής των Σπαρτιατών καλλιτεχνών. Εκει βρισκόταν και το άγαλμα του το οποίο ήταν αφιερωμα του Επιμενίδη.
Ο Ολυμπιος Ζευς κατέχει ιερό εξω από την δημόσια Αγορά της Σπάρτης.
Στην πραγματικότητα ο Oυράνιος Ζευς των Σπαρτιατών είναι ο Ολύμπιος , ο οποίος ανάμεσα στους θεούς και στις θεές κατέχει την θέση του εξουσιαστή των πάντων. Ονομάζεται Ουράνιος γιατί αυτό που κάποιος βλέπει προς τα πάνω καλείται «ουράνιο», επειδή «ορά τα άνω». Στον Ουράνιο Ζευ αποδίδεται η Μοίρα, το μερίδιο του καθενός που αναλογεί στον χώρο και στον χρόνο . Ο Ουράνιος χαρίζει το ουράνιο φως του και την Αιθρία, τον καθαρό ουρανό και επομένως τον λαμπρό καιρό, τον Αίθριο. Όλες οι εξουσίες που αφορούν τους ανθρώπους απορρέουν από τον ουρανό και τον Ουράνιο Δία.

ΑΓΟΡΑΙΟΣ ΖΕΥΣ
Μέσα στην Αγορά της Σπάρτης βρίσκεται το ιερό του Αγοραίου Διός. Ο Ζευς Αγοραίος προστατεύει στην Αγορά όλα τα δρώμενα, δηλαδή τις συγκεντρώσεις των πολιτών. Το προσωνύμιο του προέρχεται από το «αγείρω» που σημαίνει συναθροίζω.

ΑΓΗΤΩΡ ΖΕΥΣ
Στις Διαβατήριες Τελετές οι Λάκωνες θυσιάζουν στον Αγήτωρα Δία πριν επιστρατεύσου. Στις θυσίες αναλόγως τα σημάδια των ζώων που θυσιάζονται καθορίζουν την πορεία και την έκβαση της εκστρατείας. Αν τα «σημάδια» είναι «αίσια» σημαίνει ότι η Ευνοια του θεού είναι μαζί στην συγκεκριμένη εκστρατεία.. Οι θυσίες αυτές αποτελούν το πρώτο μέρος της τελετουργικής αναχώρησης των Σπαρτιατών για ξένα εδάφη, μακριά από την Πατρίδα και ολοκληρώνονται με τις θυσίες στον Σκοτίτα Δία.


ΧΘΟΝΙΟΣ ΖΕΥΣ
Ο Χθόνιος Ζευς έχει τα χαρακτηριστικά του Σκοτίτα Διός , του θεού του Κάτω Κόσμου των Λακώνων.
Λατρεύεται και με το προσωνύμιο Αγαμέμνων στην περιοχή της κοιλάδας του Ευρώτα. Η λατρεία τελείται με την πάρεδρό του την Αλεξάνδρα που ταυτίζεται με την Κασσάνδρα στις Αμυκλές, Εκεί βρίσκεται το ιερό του. Ο Χθόνιος Ζευς κρατά έναν κάνθαρο ή έναν Κεραυνό.


ΞΕΝΙΟΣ ΖΕΥΣ
Ο Ξένιος Ζευς και η Ξενία Αθηνά λατρεύονται στην Αγορά της Σπάρτης. Οι Ξένιοι θεοί είναι οι προστάτες της Φιλοξενίας. Οι Λάκωνες διακρίνονται για τον σεβασμό τους στους ξενιζόμενους δηλαδή τους Φιλοξενούμενούς τους. Ο Ξένιος Ζευς προστατεύει όποιον ξένο έρχεται στην πόλη και δεν έχει νόμιμα δικαιώματα. Ο Φιλοξενούμενος είναι πρόσωπο ιερό στον οποίο προσφέρεται προστασία. Ο θεός μεριμνά για την ασφάλεια του και την παραμονή του για αυτό καλείται Ξένιος.

ΥΠΑΤΟΣ ΖΕΥΣ
Ο Υπατος Ζευς είναι το αντίθετο του Χθονίου Διός. Ο Υπέρτατος όλων λατρεύεται ως Ύπατος στην Σπάτη. Στην Ακρόπολη της Σπάτης ξεχώριζε το άγαλμα του , παλαιό και χάλκινο. . δημιουργία του Κλέαρχου από το Ρήγιο . Το άγαλμα του Διός Υπάτου είχε κατασκευαστεί με μεμονωμένα φύλλα χαλκού.

ΤΑΛΕΤΙΤΑΣ ΖΕΥΣ
Ο Ζευς Ταλετίτας λατρεύεται στο όρος Ταλετόν, ένα χαμηλότερο όρος στον Ταϋγετο. Μία στήλη, σπασμένη που βρέθηκε αναφέρει την λατρεία του Διός Ταλετίτα μαζί με την Αυξησία και την Δαμία, τα αντίστοιχα της Δήμητρος και Κόρης στην Σπάρτη. Ο θεός παίρνει την ονομασία του από το όρος Ταλετόν στο οποίο θυσιάζονταν άλογα στον Ήλιοο. [Παυσανίας 3.20] Στις Βρυσέες, στους πρόποδες του Ταλετού όρους έχουν βρθεί τα ίχνη από το Ελευσίνιο των θεοτήτων Αυξησίας και Δαμίας , την Δήμητρας και της Περσεφόνης των Λακωνων. Το όρος Ταλετός δεν είναι η κορυφή του Ταϋγέτου άλλά μια άλλη χαμηλότερη κορυφογραμμή όπου υπήρχε η πρόσβαση για τις θυσίες [Καλύβια Σοχιότικα]. Η λατρεία του Διός προέρχεται από τον Κρήτα Ταλλαίο Δία.

ΚΟΣΜΗΤΑΣ ΖΕΥΣ
Ο Κοσμητάς λατρεύται στην Ακρόπολη της Σπάρτης. Κοσμεί, τακτοποιεί , διευθετεί αρμονικά όλα τα πράγματα στην πόλη , ο Κοσμήτωρ θεός της πόλης της Σπάρτης. Ο Ηγεμών που κοσμεί με την παρουσία του , το αγαλμα του ήταν το λαμπρό κόσμημα της Ακροπόλεως.


ΑΜΒΟΥΛΙΟΣ ΖΕΥΣ
Ο Αμβούλιος Ζευς είναι ο προστάτης των συνελεύσεων της Γερουσίας. Στον βωμό του Αμβουλίου παίρνονταν οι αποφασεις οι σώφρονες και οι σκέψεις οι σωτήριες. Επικαλούμαστε τον θεό που συμβουλεύει και καθοδηγεί στις αποφάσεις μας, δίνει χρόνο ώστε η απόφαση να ληφθεί με ωριμότητα και υπευθυνότητα αλλά και δίκαια.

ΤΟΠΟΙ ΛΑΤΡΕΙΩΝ
Ο Ζευς που ταυτοποιείται με λατρείες στα όρη της Λακωνίας είναι :
Στο όρος Ταλετόν, στις κορυφογραμμές του Ταϋγέτου
Λατρεία Διός Ταλετίτα

Στην Ακρόπολη της Σπάρτης
Λατρεία Διός Υπάτου.

Στο ακρωτήρι Μαλέα
Λατρεία Διός Μαλειαίου.

Στο Ακρωτήρι Ταίναρον
Λατρεία Διός Ταινάρου

Στο όρος Ιθώμη
Λατρεία Διός Ιθωμάτα.

πηγή: athenianyear.wordpress.com